Λόγος στη Βουλή των Εφήβων

Καθηγ. Γεωργίου Μπαμπινιώτη
πρ. Πρυτάνεως του Πανεπ. Αθηνών
Προέδρου του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού

(Απόσπασμα ομιλίας που εκφωνήθηκε στη Βουλή των Εφήβων)

Ως δάσκαλος, πανεπιστημιακός δάσκαλος, έχω το προνόμιο να βλέπω τα πράγματα από μιαν άλλη πλευρά τους, την πιο φωτεινή : να τα βλέπω από την πλευρά τής Παιδείας, τής Παιδείας με την πιο βαθιά έννοιά της, αυτήν που διαπλάσσει ψυχές και διαμορφώνει την προσωπικότητα τού ανθρώπου, ιδίως τού νέου. Επιτρέψτε μου να βλέπω και τη Βουλή των Εφήβων από την ίδια σκοπιά : ως κατ’ εξοχήν μορφή Παιδείας, ως γνωριμία των Εφήβων Βουλευτών με τη φυσική εστία τής δημοκρατίας, τη Βουλή, και με τον τρόπο λειτουργίας τού Πολιτεύματος στη θεσμική του έδρα. ....

Αγαπητοί φίλοι,

Έχοντας άμεση επαφή με χιλιάδες νέους ανθρώπους, φοιτητές και μαθητές, ως πανεπιστημιακός δάσκαλος για 40 περίπου χρόνια και ως πρύτανης για 6 χρόνια τού μεγαλύτερου και αρχαιότερου Πανεπιστημίου τής χώρας, τού Πανεπιστημίου Αθηνών και ακόμη ως Πρόεδρος των Αρσακείων Σχολείων τα τελευταία 20 χρόνια, είμαι σε θέση να επαναλάβω και από αυτό το βήμα ότι όχι μόνο δεν συμμερίζομαι τις αιτιάσεις και τις επιθέσεις που γίνονται κατά καιρούς στους νέους, αλλά –χωρίς καμιά διάθεση κολακείας– είμαι εις θέσιν να πω ότι οι νέοι τής χώρας μας στη συντριπτική πλειονότητά τους είναι η κύρια πηγή αισιοδοξίας αυτού τού τόπου. Και όσοι πετάνε λάσπη στους νέους να ξέρουν ότι λασπώνουν το ίδιο το μέλλον μας. Όπως και όσοι πετάνε λάσπη σε όλους συλλήβδην τους πολιτικούς τής χώρας μας πρέπει να σκεφθούν ότι λασπώνουν την ίδια τη δημοκρατία μας, αφού με δική μας ελεύθερη βούληση και με τη δική μας ψήφο έχουμε αναθέσει σ’ αυτούς τους συμπολίτες μας την εκπροσώπησή μας. Επιτρέψτε μου επ' ευκαιρία να πω ότι η κρίση αξιοπιστίας που μαστίζει τον τόπο μας –όσο κι αν έχει κάποιες αιτίες– είναι το πιο επικίνδυνο διαχρονικό ελάττωμα τής ελληνικής κοινωνίας και όχι μόνον: το να μην εμπιστεύεσαι τον δάσκαλο, τον δικαστή, τον γιατρό, τον πολιτικό, τον υπάλληλο, το να μην εμπιστεύεσαι τους νέους, το να ευτελίζεις και να μηδενίζεις τελικά ό,τι συνιστά τον ιστό τής κοινωνίας, τον ιστό τού πολιτεύματος, τον ανθρώπινο ιστό και το ανθρώπινο δυναμικό αυτής τής χώρας είναι σαν να απαξιώνεις έναν ολόκληρο λαό που έχει και υπόσταση και ιστορία και ικανότητες και αγώνες και αξίες και φρόνημα και μέλλον. Είναι ακόμη σαν να απαξιώνεις τον ίδιο σου τον εαυτό, γιατί κι εσύ –ο καθένας μας– είναι κομμάτι αυτού τού λαού. Δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι οι ίδιοι αποτελούμε εξαίρεση ή ότι έχουμε ατομικά αρθεί στα ύψη μιας υπέρβασης!...

Φίλες και Φίλοι Έφηβοι Βουλευτές,

Τις ώρες που θα βρίσκεστε σ’ αυτόν τον χώρο και όσο θα γνωρίζετε τις λειτουργίες και τις δυνατότητες τής δημοκρατικής κατάκτησης που λέγεται Βουλή των Ελλήνων, θα συνειδητοποιήσετε –είμαι βέβαιος– την καθοριστική σημασία αυτού τού θεσμού, που αποτελεί σημείο αναφοράς για τη ζωή κάθε χώρας. Από τη δική σας λειτουργία ως Εφήβων Βουλευτών ας αναδυθούν και ας αναδειχθούν η παρρησία, ο αυθορμητισμός, η φρεσκάδα τής σκέψης, η αγνότητα των προθέσεών σας, η ειλικρίνεια τής κριτικής σας, αλλά και αυτό που βιολογικά και πνευματικά σάς ξεχωρίζει από εμάς τους μεγάλους: η φαντασία και το δημιουργικό όνειρο, το όραμα. Γιατί το όραμα στους νέους δεν είναι ουτοπία. Είναι δικαίωμα. Γίνεται απαίτηση. Μετασχηματίζεται σε διεκδίκηση. Εμπνέει και συνταράσσει. Έναντι τής στυγνής λογικής που ορίζει και περι-ορίζει τη σκέψη μας, το όραμα διαπερνά το συν-αίσθημα, συγ-κινεί, συν-επαίρνει, δεν γνωρίζει φραγμούς. Περνάει σ’ αυτά που μάς βγάζουν από το τέλμα, τον συμβιβασμό, τον εφησυχασμό. Σ’ αυτά που μάς ξεβολεύουν, που κάνουν τη σκέψη μας να πάρει ανάποδες στροφές! Να δει την αθέατη όψη των πραγμάτων. Γιατί το όραμα δεν σημαίνει κατάργηση τής λογικής. Είναι μια άλλη λογική. Όπως ένας άλλος κόσμος, με τη δική του λογική και με αδιάσπαστη αναφορά στο όνειρο, είναι και η ποίηση. Που με τον δικό της τρόπο μάς θυμίζει την ουσία τής ζωής. «Πάρε τη λέξη μου, δώσε μου το χέρι σου», μάς λέει ο Εμπειρίκος, καλώντας μας στον κόσμο μιας άλλης πραγματικότητας, στον κόσμο τής ποίησης. Συγχωρήστε μου την αναφορά στην ποίηση, γιατί πιστεύω ότι η ποίηση, με την ελευθερία που παρέχει στην ανθρώπινη σκέψη, βρίσκεται πιο κοντά στην ψυχή, στα πετάγματα τής σκέψης και στη λαχτάρα των νέων για ζωή –ό,τι πιο γνήσιο, πιο υγιές και πιο ζωντανό. Μιλώντας για όραμα και όραμα των νέων, θα πω ότι κύριο όραμα και απαίτηση και διεκδίκηση των νέων πρέπει να είναι το όραμα μιας καλύτερης Παιδείας –μιας παιδείας ουσιαστικής, χρήσιμης, ζωντανής, ελκυστικής αξιόπιστης, δημιουργικής. Παιδεία και ιδιαίτερα «σχολική παιδεία» σημαίνει ολόπλευρη καλλιέργεια τής προσωπικότητας τού μαθητή. Μια καλλιέργεια που επιτελείται θεσμικά και οργανωμένα μέσα από την Εκπαίδευση, μέσα από το Σχολείο. Με γνώσεις από διάφορα γνωστικά πεδία, οι οποίες όμως δεν αποτελούν αυτοσκοπό∙ σκοπός τους είναι να αφομοιωθούν, να συσχετιστούν, να αξιολογηθούν και να οδηγήσουν στη γνώση∙ στη γνώση σε ενικό. Στο να συνειδητοποιήσουμε, στο να γνωρίσουμε δηλ. εις βάθος τον εαυτό μας και τους άλλους, τον κόσμο που μάς περιβάλλει. Αυτό προϋποθέτει και γνώση και κρίση. Και γνωστική και κριτική ικανότητα Αλλά –για να είναι πλήρης, υγιής και σωστή– αυτή η γνώση προϋποθέτει και «συναισθηματική νοημοσύνη»: καλλιέργεια των συναισθημάτων μας, ανάπτυξη ευαισθησίας και ευαισθησιών. Η συν-είδηση, μη το ξεχνάμε, πάει μαζί με τη συν-αίσθηση: την αίσθηση τού εαυτού μας και των άλλων και μάλιστα την καλή αίσθηση (την ευ-αισθησία). Θα προσέθετα και μιαν άλλη απαραίτητη αίσθηση, την αίσθηση ορίων: τα όρια τού εγώ, τα όρια τής γλώσσας, τα όρια τού κόσμου, τα όρια απ’ όπου αρχίζει ό,τι υπάρχει πριν, πέρα και πάνω από εμάς, τα όρια μεταξύ τού Θεού και τού ανθρώπου και η υπέρβαση αυτών των ορίων με τη «θέωση» τού ανθρώπου κατά την ορθόδοξη διδασκαλία τής πίστης μας. Αυτή την καλλιέργεια πρέπει να εξασφαλίζει η σχολική εκπαίδευση. Και συγχρόνως η Εκπαίδευση πρέπει να εξοικειώνει τον νέο άνθρωπο με το σύστημα αξιών τής χώρας του, δηλ. με τον πολιτισμό του. Αλλά και με άλλα συστήματα αξιών, με άλλους πολιτισμούς –πράγμα που θα διευρύνει τον ορίζοντα (δηλ. τα όρια) τής σκέψης μας, θα συμφιλιώσει την ταυτότητα με την ετερότητα, θα κατοχυρώσει τον σεβασμό τού άλλου, των διαφορετικών ιδεών, των διαφορετικών αξιών, την κατάκτηση μιας εσωτερικής ανεκτικότητας που είναι άλλο πράγμα από μια έξωθεν επιβαλλόμενη ανοχή. Εξασφαλίζει άραγε στο Ελληνόπουλο το ελληνικό σχολείο αυτή την καλλιέργεια; Χωρίς να είναι ένα «κακό σχολείο», το ελληνικό σχολείο είναι ακόμη προσανατολισμένο στην παροχή επιφανειακών και πρόσκαιρων γνώσεων γύρω από έναν άξονα που έχει προκαθορίσει η ελληνική κοινωνία, εννοώ την εισαγωγή στα Πανεπιστήμια. Αυτό θεωρεί ως καταξίωση η ελληνική κοινωνία, αυτό κυριαρχεί ως μέριμνα στην ελληνική οικογένεια κι αυτό, με τη σειρά του, προσπαθεί να δώσει το ελληνικό σχολικό σύστημα. Απ’ όσα είπαμε ήδη, είναι φανερό ότι ο προσανατολισμός αυτός είναι λανθασμένος. Γενικότερα, το σχολικό μας σύστημα είναι αποπροσανατολισμένο και, γι’ αυτό, και απορρυθμισμένο. Χρειαζόμαστε μια νέα αντίληψη τού σχολείου: άλλους στόχους, άλλο κλίμα, άλλο σύστημα, άλλη κατάρτιση των δασκάλων μας. Ένα σχολείο ουσίας – ουσίας ύπαρξης, ουσίας πνεύματος, ουσίας ψυχής, ουσίας ζωής. Ένα σχολείο που θα ελκύει τον μαθητή, που θα τον θέλγει, που θα το αγαπάει. Ένα σχολείο «ερωτικό» –επιτρέψτε μου την έκφραση, γιατί αυτή αποδίδει την έννοια. Ένα σχολείο που δάσκαλος και μαθητής θα λαχταρούν πότε να πάνε –όχι πότε να φύγουν, όπως συμβαίνει πολύ συχνά σήμερα. Ένα σχολείο «όαση» μέσα στην «κόλαση» που έχει καταντήσει η ζωή μιας όλο και περισσότερο ανταγωνιστικής και καταναλωτικής κοινωνίας, μιας κοινωνίας η οποία στέργει τις ανισότητες και υποτιμά τις ευαισθησίες. Ένα σχολείο που η εξοικείωση τού μαθητή με την τέχνη (τη μουσική, τη ζωγραφική, το θέατρο, τη λογοτεχνία, τον κινηματογράφο, τη δημιουργική γραφή) δεν θα θεωρείται πάρεργο ή περίεργη, ούτε θα αποτελεί «ολοκαύτωμα» στις γνώσεις, αλλά θα συνιστά βασικό παράγοντα παιδείας, αφού θα προετοιμάζει τους αυριανούς θεατές, τους αυριανούς ακροατές, τους αυριανούς αναγνώστες, τους αυριανούς ευαίσθητους και καλλιεργημένους πολίτες τής κοινωνίας μας. Επειδή ζούμε, έχουμε το προνόμιο να ζούμε, σ’ ένα ελεύθερο δημοκρατικό πολίτευμα, μπορούμε –και είναι κυρίως χρέος δικό σας των νέων αλλά και δικό μας– να ζητήσουμε, να απαιτήσουμε, να πιέσουμε, να παλαίψουμε για μια καλύτερη, ουσιαστική και ποιοτική παιδεία στη χώρα μας, όχι μόνο γιατί άλλες χώρες διαθέτουν ήδη αυτή την παιδεία, αλλά και γιατί αυτά τα ιδανικά, αυτές οι ιδέες κι αυτή η λαχτάρα για μια βαθύτερη παιδεία πήγασαν κι εδραιώθηκαν σ’ αυτόν τον τόπο, σ’ αυτή την πατρίδα.

Φίλες και φίλοι Έφηβοι Βουλευτές,

Τελειώνω με μιαν απλή και ειλικρινή ευχή: Η γνώση και η εμπειρία που θα αποκτήσετε αυτές τις μέρες από τη συμμετοχή σας στη Βουλή των Εφήβων, ας γίνει το κέντρισμα για ν’ αρχίσετε να αγωνίζεστε κι εσείς για ό,τι δίνει νόημα στην ανθρώπινη ύπαρξη και καταξιώνει τη ζωή μας σ’ αυτόν τον κόσμο.

(Το πλήρες κείμενο της ομιλίας δημοσιεύεται στον Συλλογικό Τόμο του  Συνδέσμου Επιστημόνων Πειραιώς "Ονειρεύομαι μια Οικογένεια κι ένα Σχολείο", των εκδόσεων ΑΡΧΟΝΤΑΡΙΚΙ ).