ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΑ ΘΕΜΕΛΙΩΔΗ ΚΑΙ ΞΕΧΑΣΜΕΝΑ

ΜΕΡΟΠΗΣ Ν. ΣΠΥΡΟΠΟΥΛΟΥ
Ὁμότιμης Καθηγήτριας Παν/μίου Ἀθηνῶν

 Ὁ προβληματισμός πού προκύπτει ἀπό τό ἐρώτημα «ποιό εἶναι τό καθῆκον τοῦ ἀνθρώπου σε περίοδο οἰκονομικῆς κρίσης» , καθιστᾶ προφανές ὅτι :

- Στήν ἔννοια τῆς ο ἰ κ ο ν ο μ ι κ ῆ ς κ ρ ί σ η ς ὑπάρχουν πολλές καί πολύ διαφορετικές διαβαθμίσεις, ὡς πρός τήν ἔκταση πού τήν χαρακτηρίζει.

- Στούς ἀ ν θ ρ ώ π ο υ ς πού, μέ τόν ἕνα ἤ τόν ἄλλον τρόπο, ἐμπλέκονται κι ἐπηρρεάζονται ἀπό τίς διαβαθμίσεις αὐτές, ὑπάρχουν ἄπειρες ἀτομικές καί κοινωνικές διαφορές, συνθῆκες διαβίωσης, ἀλλά καί εὐθύνες.

- Στήν ἔννοια τοῦ κ α θ ή κ ο ν τ ο ς, τέλος, ὑπεισέρχονται ἐπίσης πολλοί καί διάφοροι προσδιοριστικοί παράγοντες.
Γιά παράδειγμα, ἀναφέρω τό καθῆκον γιά ἀτομική ἐπιβίωση, ὅπως καί αὐτό πού ἀφορᾶ στίς ὑποχρεώσεις πρός τήν οἰκογένεια καί ἄλλα ἐξαρτώμενα ἄτομα. Τό καθῆκον πρός τόν συνάνθρωπο, τό καθῆκον πρός τήν κοινωνία γενικότερα, καί βεβαίως τό ὑπέρτατο καί ὑπερούσιο καθῆκον τοῦ ἀνθρώπου γιά δικαίωση καί ἐκπλήρωση τοῦ σκοποῦ τῆς ἐπίγειας μυστηριακῆς παρουσίας του. Μ’ αὐτό τό σκεπτικό, μοῦ φαίνεται οὐσιαστικά σχεδόν ἀδύνατον νά ὁριστεῖ καί νά ὁριοθετηθεῖ τό ὅποιο συγκεκριμένο καθῆκον, τοῦ ὅποιου ἀνθρώπου, ἐξειδικευμένο σέ ὅ,τι ἀφορᾶ μιά είδική χρονική περίοδο. Αὐτήν τῆς ὁποίας, οἱ κύριες καί πιό κραυγαλέες, ὅπως καί πιό α ἰ σ θ η τ έ ς , ἀπό τήν ὑλική ὑπόσταση τοῦ ἀνθρώπου, ἐκδηλώσεις τῆς προσέδωσαν τόν χαρακτηρισμό «οἰκονομική κρίση». Στό σημεῖο, ὅμως, αὐτό θά τολμήσω νά διατυπώσω τήν ἄποψη ἤ καλύτερα τήν πεποίθηση, ὅτι ὁ πιό πάνω χαρακτηρισμός τῆς κρίσης εἶναι ἀνακριβής καί παραπειστικός. Διότι ἡ κρίση πού μαστίζει σήμερα ὅλη τήν ἀνθρωπότητα εἶναι κ ρ ί σ η τ ῶ ν ἠ θ ι κ ῶ ν ἀ ξ ι ῶ ν, ἀπό τήν ὁποία καί μόνο, ὡς συνέπεια, προέρχονται ὅλα ὅσα σήμερα χαρακτηρίζουμε μέ τόν γενικό ὅρο «οἰκονομική κρίση». Ἐννοῶ ὅτι, ὅπως - κατ’ ἀντιστοιχία πρός ἰατρικούς ὅρους - τό πυῶδες ἔκκριμα πού ρέει ἀπό ἕνα ἀπόστημα δέν συνιστᾶ αὐτήν τήν ἴδια τήν ἀσθένεια, ἀλλά εἶναι τό ἀποτέλεσμα μιᾶς «ἐν τῶ βάθει φλεγμονῆς», πού προϋπῆρχε ἀπό καιρό καί ἀφέθηκε νά δράσει ἀνεξέλεγκτη, χωρίς τήν ἀπαιτούμενη ἀντιμετώπιση, ἔτσι ἀκριβῶς συμβαίνει καί μέ τά φαινόμενα πού χαρακτηρίζουν τήν παροῦσα κρίση. Ἡ μακροχρόνια «νόσος» πού τήν προκάλεσε, μέ μιά ραγδαία ἔξαρση κατά τίς τελευταῖες δεκαετίες, εἶναι ἠ τυφλή, ἀποκλειστική προσήλωση καί λατρευτική ἀφοσίωση τοῦ ἀνθρώπου σέ μιά ἐκμαυλιστική «θεότητα», τό χ ρ ῆ μ α.
Μ’αὐτό, καί μόνο μ’ αὐτό, ἄρχισε ὁ σύγχρονος ἄνθρωπος νά μετρᾶ ὅσα μετριοῦνται, ἀλλά καί ὅσα δέν μετριοῦνται. Πίστεψε ὅτι μέ τό χρῆμα μπορεῖ νά ἀποκτήσει τά πάντα καί, ἀπό τή στιγμή ἐκείνη, προχώρησε στήν ἀπόφαση νά κάνει τά «π ά ν τ α» γιά νά τό ἀποκτήσει. Σ’ αὐτά τά «πάντα» πού ἦταν διατεθειμένος νά κάνει, ἔπρεπε ἀπαραιτήτως νά συμπεριληφθεῖ τό φίμωμα τῆς ψυχῆς του, νά ἀκυρωθοῦν καί, πρό παντός, νά ξ ε χ α σ τ ο ῦ ν, ὅλες οἱ παλιές καί θεμελιώδεις ἀρχές καί ἰδιότητες, πού συνιστοῦν τήν ἀνθρωποσύνη του καί διαφοροποιοῦν τή συμπεριφορά του ἀπό τήν ἀντίστοιχη ἐνστικτώδη συμπεριφορά τῶν ζώων.

Ἔπρεπε, δηλαδή, νά ξεχάσει τήν καλοσύνη καί τήν ἀγάπη πρός τόν συνάνθρωπο, μέ ὅσα αὐτές συνεπάγονται. Ἔπρεπε νά γίνει ἕνα ἀχόρταγο καί ἀδίστακτο ἐγωκεντρικό ὄν, χωρίς ἠθικούς φραγμούς, πού γιά τήν προσωπική του οἰκονομική ἐπικράτηση καί εὐμάρεια, θά προχωροῦσε, σέ κάποιες περιπτώσεις, ἀκόμα καί στήν ἀσύστολη ἐκμετάλλευση, τήν ἀπάνθρωπη ἐμπορευματοποίηση, καί τή φυσική καί ἠθική ἐξόντωση τοῦ διπλανοῦ του. Κυρίως, ὅμως, ἔπρεπε νά ξεχάσει ὅτι ὑπάρχει κάτι πού λέγεται συνείδηση, νά ξεχάσει «τή μνήμη τῆς θεϊκῆς του καταγωγῆς» , νά ξεχάσει ὅτι ἡ ἀληθινή χαρά πηγάζει μόνο ἀπό τίς ζεστές ἀνθρώπινες σχέσεις, τήν ἀνιδιοτελῆ προσφορά στόν ἄλλο καί τή γαλήνη τῆς ψυχῆς. Τό μοναδικό, ἑπομένως, καθῆκον πού θά μποροῦσα, ὡς πρόταση, νά ἀρθρώσω γιά τόν σημερινό κλυδωνιζόμενο, μέσα στή δίνη τῆς κρίσης, ἄνθρωπο, εἶναι ἡ, μέ κάθε τρόπο, ἀφύπνισή του, ὥστε νά ἀντιληφθεῖ τήν οὐτοπία τῆς ξέφρενης ἐπιδίωξης τοῦ χρήματος, καί νά ἐπιστρέψει στά θεμελιώδη καί ξεχασμένα ἐρείσματα τοῦ ἀληθινοῦ νοήματος τῆς ζωῆς. Θέλω, τέλος, νά προσθέσω ὅτι, ἴσως, ποιός ξέρει, τό σημερινό «πυῶδες ἔκκριμα» νά ἀποτελέσει τό ἔναυσμα για τήν ἀντιμετώπιση τῆς ὑπάρχουσας ἐκτεταμένης βαθιᾶς φλεγμονῆς , πρίν αὐτή ἐξελιχθεῖ σέ μιά ἐντελῶς ἀθεράπευτη καί καθολική γάγγραινα. 

(Δημοσιεύθηκε στό περιοδικό ΕΥΘΥΝΗ, Τεῦχος 448, 2009)