1η ΑΠΡΙΛΙΟΥ 1955-Κύπρος: Η απαρχή μιας Εποποιϊας

Παναγιώτη Χαρατζόπουλου
Φυσικού Msc, MEd
Προέδρου Συνδέσμου Επιστημόνων Πειραιώς

Καθόλου δέν ήταν πρωταπριλιάτικο αστείο αυτό το οποίο συνέβη στην Κύπρο, την 1η Απριλίου 1955. Ήταν λίγο μετά τα μεσάνυχτα της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου 1955. Εκκωφαντικές εκρήξεις απο τη μιά άκρη του νησιού ως την άλλη, δόνησαν την ατμόσφαιρα κάνοντας τον κόσμο εκείνη την όμορφη, γαλήνια ανοιξιάτικη νύχτα να πεταχτεί στις βεράντες και τα μπαλκόνια προκειμένου να δει τι συμβαίνει. Ηταν το εντυπωσιακό αιφνιδιαστικό ξεκίνημα του ένοπλου απελευθερωτικού αγώνα του Κυπριακού Λαού, του Ελληνικού Επους της Κύπρου, του Αγώνα της ΕΟΚΑ 1955 - 59, για την αποτίναξη του Αγγλικού ζυγού και την Ενωση με τη Μητέρα Ελλάδα.
Ο τετραετής αγώνας της ΕΟΚΑ 1955-59 όμως δεν ήλθε απο τη μια στιγμή στην άλλη. Ηταν αποτέλεσμα μιας πολυετούς προετοιμασίας αλλά και καρπός του διαχρονικού πόθου και των πολυετών προσπαθειών των Ελλήνων της Κύπρου και των θυσιών τους για την ελευθερία, την αυτοδιάθεση, την Ενωση με την Μητέρα Ελλάδα.
Είναι γνωστό σε όσους μελετούν και γνωρίζουν την ιστορία του Ελληνισμού, ότι η Κύπρος, η πολύπαθη και μαρτυρική αυτή γωνιά του Ελληνισμού κατέχει ξεχωριστή θέση στη μακρόχρονη ελληνική ιστορία. Εδω και 3500 χρόνια, από τότε δηλαδή που οι Αχαιοί έφθασαν κατά κύματα και ρίζωσαν στην ενάλια αυτή γη, σ’ αυτή τη γωνιά της Μεσογείου κοινή είναι η πορεία της Κύπρου με την πορεία του Ελληνισμού, κοινοί είναι οι αγώνες της με τους αγώνες του Ελληνισμού, κοινά τα δεινά της με τα δεινά του Ελληνισμού.

• Μετά τήν πτώση του Βυζαντίου, η μεγαλόνησος Κύπρος ακολουθώντας την πορεία του υπόλοιπου ελληνισμού, περιέρχεται στην κατοχή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
• Το 1878, μετά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο, οι Άγγλοι, κατάφεραν να πάρουν την Κύπρο καταβάλλοντας στους Τούρκους το ποσό των 93.000 λιρών.



• Το 1925, η Κύπρος ανακηρύσσεται σε αποικία του Αγγλικού Στέμματος, αφού η Τουρκία με τη συνθήκη της Λωζάννης παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμα.
• Ο Ελληνισμός της Κύπρου μέσα στή μακρόχρονη ιστορία του ουδέποτε αποκόπηκε από τόν Εθνικό Κορμό και ουδέποτε έπαψε ν’ αγωνίζεται για τη διατήρηση και ενδυνάμωση της Ελληνικής ύπαρξής του. Θεμελιώδες καί διαχρονικό αίτημα του Κυπριακού Ελληνισμού ήταν πάντοτε η Ένωση με τη Μητέρα Ελλάδα.
• Το 1930, εκδηλώνονται οι πρώτες αγωνιστικές κινητοποιήσεις για την αποτίναξη του Αγγλικού Ζυγού και την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα, με αποκορύφωμα την εξέγερση της 21ης Οκτωβρίου 1931, γνωστή ως «Οκτωβριανά», που πνίγηκε από τούς Άγγλους στό αίμα.
• Στις 15 Ιανουαρίου 1950, η Εκκλησία της Κύπρου, γνωστή ως Εθναρχία, μετά από συνεχείς αγώνες και την άρνηση των Άγγλων αποικιοκρατών να σεβαστούν το δίκαιο εθνικό αίτημα των Κυπρίων, προκήρυξε δημοψήφισμα με θέμα: «Ενωση της Κύπρου με την Ελλάδα». 97% των Ελληνοκυπρίων, αξίωσε μέσω του δημοψηφίσματος Ενωση με τη Μητέρα Ελλάδα. Οι Άγγλοι και πάλι αγνόησαν το πάγιο και επίσημα πλέον εκφρασμένο εθνικό αίτημα των Κυπρίων. Αποτέλεσμα της περιφρονητικής αυτής στάσης των Άγγλων ήταν η ενίσχυση των εθνικών αισθημάτων των Κυπρίων, η ακόμη μεγαλύτερη τόνωση του διαχρονικού πόθου τους γιά Ένωση με την Ελλάδα και η απόφαση για την οργάνωση και ανάληψη ένοπλου αγώνα κατά του Αγγλικού Ζυγού.

Στις 7 Μαρτίου 1953, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, ο τότε συνταγματάρχης σε αποστρατεία Γεώργιος Γρίβας και οι Νικόλαος Παπαδόπουλος, Γεώργιος Στράτος, Γεράσιμος Κονιδάρης, Αντώνιος Αυγίκος, Σωκράτης Λοϊζίδης, Ηλίας Τσατσόμοιρος, Δημήτρης Σταυρόπουλος και Ηλίας Αλεξόπουλος έδωσαν τον εξης όρκο: «Ορκίζομαι εις το όνομα της Αγίας και ομοουσίου και αδιαιρέτου Τριάδας να φυλάξω, θυσιάζων και την ιδίαν μου ζωήν, υποφέρων και τα πλέον σκληρά βάσανα, μυστικόν παν ό,τι γνωρίζω και θέλω ακούση διά την υπόθεσιν της Ενώσεως της Κύπρου. Θα υπακούω δε τυφλώς εις τας εκάστοτε διδομένας μοι επιταγάς». Ήταν το έναρκτήριο λάκτισμα για δυναμικό αγώνα, για αποτίναξη του αγγλικού ζυγού στην Κύπρο και Ένωση της νήσου με τη μητέρα Ελλάδα. Στρατιωτικός αρχηγός του αγώνα αναλαμβάνει ο Κύπριος αξιωματικός του ελληνικού στρατού, Γεώργιος Γρίβας και πολιτικός αρχηγός, ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος. Ο Γεώργιος Γρίβας, με το ψευδώνυμο Διγενής, μετά από σχετική προετοιμασία - κυρίως συγκέντρωση υλικού, που είχε ο ίδιος από παλιούς αγώνες του στην Ελλάδα, αλλά και από φίλους του και στρατιωτικές αποθήκες, και αφού, στο μεταξύ, είχε κάμει δυο ταξίδια στην Κύπρο ως τουρίστας για επαφές και ανίχνευση του εδάφους, ώστε να καταρτίσει το προκαταρκτικό σχέδιο ενεργείας του – κατέβηκε μυστικά στην Κύπρο, στις 10 Νοεμβρίου 1954. Άρχισε αμέσως τη στρατολόγηση και την εκπαίδευση στελεχών της Οργάνωσής του, την οποία ονόμασε ΕΟΚΑ (Εθνική οργάνωση Κυπρίων Αγωνιστών). Ο κάθε στρατολογούμενος έδιδε τον απαραίτητο όρκο, για αγώνα για την απελευθέρωση της Κύπρου, απόλυτη πειθαρχία στις διαταγές του Αρχηγού και εχεμύθεια, με κατάληξη ότι, όποιος παρέβαινε τον όρκο αυτό, θα ήταν άτιμος και άξιος κάθε τιμωρίας. Και η τιμωρία αυτή, δεν ήταν καμιά άλλη από την εκτέλεση.

Ο Διγενής έδωσε βάρος στη νεολαία και σ΄ αυτό δικαιώθηκε, γιατί το τεράστιο έργο που έγινε από την ΕΟΚΑ, χωρίς τους νέους δεν ήταν δυνατό να επιτελεσθεί. «Απηυθύνθην προς τους νέους», σημειώνει στο «Χρονικό» του, «διότι εγνώριζα από άλλους αγώνας μου, ότι εις αυτούς ανευρίσκει κανείς όλας τας αρετάς του πραγματικού μαχητού, την εθνικήν έξαρσιν, την δίψαν διά μεγάλα έργα, την περιφρόνησιν προς τους κινδύνους, την αγάπην προς την περιπέτειαν, πείσμα διά την επιτυχίαν, κυρίως δεν αντοχήν».
Η νεολαία λοιπόν πρώτη έτρεξε και επάνδρωσε τις τάξεις της Λεβεντομάνας ΕΟΚΑ. Ανάμεσά τους, τα νειάτα της Εκκλησίας, πρωτοστάτησαν στον Αγώνα. Τα βουνά και τα φαράγγια της Κύπρου γέμισαν αγωνιστές έτοιμους να θυσιαστούν για τη ΛΕΥΤΕΡΙΑ και την ΕΝΩΣΗ. Αναβίωσε στην Κύπρο όλο το μεγαλείο του 1821. Σε κάθε γωνιά της Κύπρου τα παλληκάρια της ΕΟΚΑ πέθαιναν με το όραμα της γλυκειάς Ελλάδας. Η ΕΟΚΑ χάρη στη μοναδική της οργάνωση, στόν καταπληκτικό συντονισμό των αγωνιστών της, στην ανυπέρβλητη δύναμη της ψυχής τους, μα πάνω απ’ όλα χάρη στην υποστήριξη και στη συμμετοχή ολόκληρου του Κυπριακού Λαού, δεν έγινε ποτέ δυνατόν να νικηθεί ή να διαλυθεί ούτε απο τις χιλιάδες πάνοπλων Άγγλων στρατιωτών, που ο Βρεττανός Κυβερνήτης Χάρτιγκ έφερε στην Κύπρο, ούτε από τους έμπειρους πράκτορες της Βρεττανικής Αντικατασκοπείας. Ο αγώνας της ΕΟΚΑ ήταν αγώνας ενός ολόκληρου λαού,που ζητούσε το δίκιο του Για κάθε πόλη ή περιοχή, ο Διγενής όρισε τομεάρχη και υπεύθυνο νεολαίας. Για επικοινωνία με τους τομείς εφάρμοσε ειδικό σύστημα συνδέσμων και τροφοδοτών, το οποίο ήταν τόσο καλά οργανωμένο και έξυπνο, που σε όλες τις φάσεις του τετράχρονου αγώνα, και, παρά τις συνεχείς έρευνες, τους παρατεταμένους αποκλεισμούς ολόκληρων περιοχών και τις συλλήψεις μελών και στελεχών, δούλευε συνέχεια κατά απόλυτα ικανοποιητικό τρόπο. Έδωσε επίσης βάρος στον τομέα των πληροφοριών, με άριστα αποτελέσματα. Εξαιτίας της πολύ καλής οργάνωσης του τομέα αυτού, η ΕΟΚΑ έπαιρνε «από πρώτο χέρι» και έγκαιρα σημαντικές πληροφορίες, οι οποίες, αξιοποιούμενες, έσωσαν σε πλείστες περιπτώσεις και τον αγώνα, αλλά και τον ίδιο τον Αρχηγό.
Ο Διγενής ήταν καθ’ όλα έτοιμος στις 20 Μαρτίου, ενώ οι Άγγλοι, όπως φαίνεται και από τα βρετανικά έγγραφα που δόθηκαν στη δημοσιότητα αργότερα, δεν είχαν αντιληφθεί οτιδήποτε. Κατόπιν συνεννόησης με τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο, όρισε ως ημερομηνία ενάρξεως του αγώνα τα μεσάνυκτα της 31ης Μαρτίου προς την 1η Απριλίου. Ετοίμασε την πρώτη του προκήρυξη, η οποία ήταν μεστή νοημάτων και περιεχομένου, ώστε, με την κυκλοφορία της σε πόλεις και χωριά το μουντό εκείνο πρωϊνό του Απρίλη, άναψε φωτιές στις καρδιές όλων των Κυπρίων και, ταυτόχρονα, προκάλεσε ταραχή και αμηχανία στους Βρετανούς.

« Με την βοήθειαν του Θεού, με πίστιν εις τον τίμιον αγώνα μας, με τη συμπαράσταση ολοκλήρου του Ελληνισμού και με την βοήθειαν των Κυπρίων, αναλαμβάνομεν αγώνα για την αποτίναξιν του Αγγλικοῦ ζυγού, με σύνθημα εκείνο, το οποίον μας κατέλιπαν οι πρόγονοί μας ως ιεράν παρακαταθήκην: «’Η ΤΑΝ ΄Η ΕΠΙ ΤΑΣ» ....Ελληνες όπου κι άν ευρίσκεσθε, ακούσατε τη φωνή μου. Εμπρός όλοι μαζί για τη ΛΕΥΤΕΡΙΑ της ΚΥΠΡΟΥ μας»

Ε.Ο.Κ.Α. Ο Αρχηγός Διγενής

Πράγματι, τα μεσάνυκτα της Πέμπτης 31 Μαρτίου 1955, εκκωφαντικές εκρήξεις συγκλόνισαν τη Λευκωσία, Λάρνακα και Λεμεσό. Στόχοι κυβερνητικά κτίρια, στρατιωτικές εγκαταστάσεις και δημόσιες υπηρεσίες, όπως η Κυπριακή Ραδιοφωνική Υπηρεσία, το τότε ΡΙΚ. Έδρασαν ομάδες υπό τους Μάρκο Δράκο, Στυλιανό Λένα, Παναγιώτη Αριστείδου, Γρηγόρη Αυξεντίου, Σταύρο Ποσκώτη και άλλους. Τα αποτελέσματα ήσαν, υπό τις περιστάσεις, άριστα. Οι Άγγλοι στην Κύπρο αιφνιδιάστηκαν, ενώ το Λονδίνο «πάγωσε». Ο λαός, από την άλλη, αισθάνθηκε ικανοποίηση για το ότι η τακτική του χαρτοπολέμου πήρε τέλος.

Ο απελευθερωτικός αγώνας του 1955-59 υπήρξε η κορωνίδα των προσπαθειών του κυπριακού λαού για εθνική αποκατάσταση και ως τέτοια έτυχε της αποδοχής και του θαυμασμού σε παγκόσμιο επίπεδο. Απετέλεσε, επίσης, τρανό παράδειγμα για τους αγωνιζόμενους για την ελευθερία τους λαούς, ενώ στην Ελληνική Ιστορία πρόσθεσε χρυσές σελίδες, πλήρεις ανδρείας, άφθαστου ηρωϊσμού και επιμονής μέχρι τέλους στην εθνική τιμή και το δίκαιο. Στίς 19 Φεβρουαρίου 1959, υπεγράφησαν στο Λονδίνο, οι περίφημες συνθήκες Ζυρίχης – Λονδίνου, οι οποίες και τερμάτισαν τον τετραετή ( 1955 – 59 ), ένοπλο αγώνα του Κυπριακού Λαού. Ο ποθητός στόχος, η Ένωση με το Εθνικό Κέντρο, το διαχρονικό αίτημα γενεών και γενεών δεν είχε επιτευχθεί. Αντ’ αυτού προσφέρθηκε στην Κύπρο μιά ελλιπής ανεξαρτησία, η οποία εμπεριείχε τις βάσεις για τα δεινά που ακολούθησαν.... Ομως η εποποιΐα του 1955 – 59, που πέρασε ως φωτεινό μετέωρο από τον πλανήτη μας δεν έσβησε. Γράφτηκε μέ γράμματα ανεξίτηλα στις δέλτους της ιστορίας και κάθε φορά που πέφτουμε σε πνευματική ραθυμία και εθνική λήθη, πρέπει να ξαναγυρίζουμε σ’ αυτήν και ν’ αναβαπτιζόμαστε.

Κάθε Άνοιξη, μαζί με τον Απρίλη, όλοι αυτοί οι Αγωνιστές της Λευτεριάς, έρχονται απαρατήρητοι σαν τα χελιδόνια κι ανοίγουν βρύσες για τη δίψα μας, σε τούτα τα δύσκολα χρόνια . Κι είναι μακρύς ο κατάλογος. Ποιόν να πρωτοαναφέρει κανείς και ποιόν να μήν παραλείψει.

Τους ηρωομάρτυρες της αγχόνης: Μιχαήλ Καραολή, Ανδρέα Δημητρίου, Χαρίλαο Μιχαήλ, Στέλιο Μαυρομμάτη, Ανδρέα Παναγίδη, Μιχαήλ Κουτσόφτα, Ευαγόρα Παλληκαρίδη.

 Ή μήπως αυτούς που αναπαύονται εν ειρήνη στα Φυλακισμένα Μνήματα: Τον Γρηγόρη Αυξεντίου, τον σταυραετό του Μαχαιρά, τους Μάρκο Δράκο, Κυριάκο Μάτση, Στυλιανό Λένα, Μιχαλάκη Παρίδη.

Αλλά πως να λησμονήσει τα ηρωικά μαθητικά νειάτα: Τον Πετράκη Γιάλλουρο, Μιχαήλ Γεωργάλλα, Αριστείδη Χαραλάμπους, Παναγιώτη Τουμάζο, Δημητράκη Δημητριάδη.

Πώς να λησμονήσει επίσης αυτούς που έπεσαν στον αχυρώνα του Λιοπετριού, αυτούς που δόξασαν το Λιοπέτρι, που το μετέτρεψαν σε χάνι της Γραβιάς, σε Κούγκι, σε Αρκάδι, σε αιώνιο σύμβολο της Λευτεριάς. Τους Φώτη Πίττα, Χρήστο Σαμάρα, Ανδρέα Κάρυο, Ηλία Παπακυριακού;

Τέλος πώς να λησμονήσει και τις γυναίκες της Κύπρου, που δεν υστέρησαν σε προσφορά με αυτοθυσία στον αγώνα του 55-59.

Όλοι αυτοί με τους αγώνες και τη θυσία της ζωής τους έχουν να λεν πολλά, σ' όλους εμάς που κινδυνεύουμε να γλιστρήσουμε μέσα στο βολεμένο πλήθος με την παχυλή άγνοια, τη θεοποίηση των υλικών αγαθών και τη νεκρωμένη συνείδηση, που κινδυνεύουμε να κυριευτούμε από τη νύστα του αιώνα μας, που κινδυνεύουμε να πέσουμε στην παγίδα του αποπροσανατολισμού από κάθε τι εθνικό, κάθε τι πατριωτικό. Για όλους αυτούς τους λόγους και για πολλούς ακόμη, έχουμε ανάγκη αναφοράς στούς Ήρωες, στους αληθινούς Ήρωες. Για να μας αφυπνίζουν, από τον πνευματικό μας λήθαργο και την πνευματική μας οκνηρία, για να μας κρατούν σε εγρήγορση, σε αγρύπνια ψυχής και πνεύματος. Για να μας αποπνέουν αγωνιστική διάθεση, προσήλωση στ’ ανώτερα ιδανικά και στις ηθικές αξίες και ετοιμότητα για θυσία. Γιατί,  και στην μητροπολιτική Ελλάδα και στην Κύπρο περνούμε κρίσιμες ώρες...

Πηγές: 

• Παναγιώτας Παναγοπούλου-Ρουπίνα, " Πρότυπα Ηρώων",Εκδόσεις ΑΣΤΕΡΟΣ,1993
• Αφιέρωμα εφημερίδας " ΣΗΜΕΡΙΝΗ " http://www.simerini.com/, 2004

• Γεωργίου Γρίβα-Διγενή, " Χρονικόν Αγώνος ΕΟΚΑ 1955-59"